مقدمه
از مدتها قبل دانشمندان زمین شناسی با توجه به ترتیبی که در ته‌نشینی لایه‌های مختلف پوسته زمین وجود دارد، سعی در تدوین جدولی نمودند تا بتوانند هر لایه را در جای خود ترسیم نمایند. در اوائل قرن هیجدهم زمین شناسان با ادغام نظریه‌های استنو ، هاتن، اسمیت و کوویر دریافتند تریتب پیچیده‌ای در سنگهای پوسته زمین وجود دارد که می‌تواند نماینده ستون چینه شناسی باشد. مطالعه بر روی ستون چینه شناسی تا قرن نوزدهم به طول انجامید تا در نتیجه جدولی تدوین شد که امروزه از آن استفاده می‌شود. در تقسیمات چینه شناسی از واحدهای مختلفی استفاده می‌گردد که عبارتند از:

واحدهای سنگ شناسی

واحدهای سنگ شناسی یکی از تقسیمات چینه شناسی است که ارزش محلی داشته و در نقاطی که تغییرات سنگ شناسی در آن مشهور باشد، می‌توان استفاده نمود. واحدهای سنگ شناسی مبتنی بر خواص عمومی لیتولوژیکی از قبیل خواص فیزیکی ، موقعیت چینه شناسی ، صفات اختصاصی و سایر خصوصیات سنگ شناسی است. این تقسیم‌بندی با توجه به خواص سنگها و بدون در نظر داشتن زمان تنظیم شده است.

مهمترین واحد تقسیمات سنگ شناسی را سازند (Formation) می‌گویند. بطور کلی سازند به مجموع لایه‌هایی گفته می‌شود که دارای ترکیب سنگ شناسی مشخص بوده و در سطح نسبتا وسیعی گسترش و امتداد داشته، حد فاصل آن با لایه‌های زیرین و فوقانی کاملا مشخص باشد، همچنین زمان رسوبگذاری در طول امتداد آن یکسان و قابل نقشه برداری بوده باشد. بطور کلی ، هر سازند سن معینی دارد که ممکن است با تقسیمات زمانی منطبق نباشد.

گروه (Group) به مجموعه دو یا چند سازند گفته می‌شود. گروه معمولا به وسیله دگرشیبی‌های مشخص ، محدود می‌گردد. بخش ، از تقسیمات کوچکتر سازند است، یک سازند ممکن است از نظر سیتولوژیکی به واحدهای کوچکتری به نام بخش (member) تقسیم گردد. لایه (bed) کوچکترین واحد تقسیمات سنگ شناسی است که معمولا به وسیله فسیلهای شاخص یا سنگ شناسی خاص شناخته می‌شود. فوق گروه (Super Group) به مجموع دو یا چند گروه گفته می‌شود. کاربرد سوپر گروه چندان معمول نیست.

واحدهای زمانی زمین شناسی

در چینه شناسی با زمان و سنگ سر و کار داریم، اگرچه این دو با هم تفاوت بسیار دارند، ولی با یکدیگر در ارتباط نزدیک می‌باشند. در اواخر قرن 19 زمین شناسان متوجه اهمیت و لزوم جدا کردن تقسیمات زمان زمین شناسی و سنگهای رسوب نموده در طول زمان ، شدند. بر این اساس واحدهای چینه شناسی را به واحدهای زمانی و واحدهای زمانی سنگ شناسی تقسیم نمودند.

واحدهای زمانی از بزرگ به کوچک عبارتند از: ائون (Eon)، دوران (Era)، دوره (Period)، دور (Epoch)، عصر (Age)

تقسیم‌بندی دورانها بر اساس دلایل و شواهد دیرینه شناسی ، چینه شناسی ، تکامل و نابودی موجودات زنده ، کو‌هزائیها و همچنین پیشروی و پسروی دریاها استوار است. به مجموع دورانهایی که دارای فسیلهای مشخص هستند، به نام ائون فانروزوئیک (Phanerozoic) و دورانهایی که فسیلهای آن به خوبی شناخته نشده‌اند، به نام ائون کریپتوزوئیک (Cryptozoic) یا حیات محلی گفته می‌شود. ائون فانروزوئیک به دورانهای پالئوزوئیک یا دوران دیرینه زیستی ، مزوزوئیک یا دوران میانه زیستی و سنوزوئیک یا دوران نوزیستی تقسیم شده است.

هر دوران به چند دوره تقسیم شده است. نام دوره از نام محل ، نام قبیله ، جنس رسوبات و یا نام فسیلهای خاص گرفته شده است. بعضی از دوره‌ها را به دو یا سه زیر دوره یا اپوک (Epoch) تقسیم نموده‌اند. تقسیمات زیر دوره اشکوب (Age) نامیده می‌شود. نام اشکوب از اسم محلی که برای اولین بار مطالعه شده و پسوند ین (Ian) بکار برده می‌شود.

واحدهای زمانی سنگ شناسی

یکی دیگر از تقسیمات چینه شناسی واحد cمانی سنگ شناسی است. به مجموع سنگهایی که در یک زمان خاص ته‌نشین شده‌اند، واحد زمانی سنگ شناسی گفته می‌شود. برای مثال به مجموع توالی لایه‌های ته‌نشین شده در یک دوران را به نام اراتم (Erathem) می‌گویند. برای هر واحد زمانی واحد معادل زمانی سنگ شناسی منظور شده است. به همین ترتیب وقتی صحبت از سیستم دونین به میان می‌آید، منظور رسوباتی است که در طی دوره دونین (410 تا 355 میلیون سال قبل) ته‌نشین شده‌اند.

واحدهای چینه فسیل Biostratigraphic Units

در این تقسیم‌بندی سنگها را بر اساس فسیلهای موجود در آن دسته‌بندی می‌کنند. تنها عامل برقراری یک بایوزون (Biozone) بر اساس یک یا مجموعه‌ای از فسیلهای آن سنگ می‌باشد که آن را از سنگهای مجاور جدا می‌کند. در بایواستراتیگرافی نوع سنگ مهم نبوده و بر مبنای تجمع و ظهور گونه‌های فسیلی واحدها تشکیل می‌گردند. حد فاصل بایوزونها شامل لایه‌های بین پایین‌ترین و بالاترین لایه‌های ظهور چینه شناسی یک یا دو فسیل مشخص می‌گردد.

چنانچه بایوزون دارای یک گونه یا جنس فسیل باشد، تاکسون رینج زون (Taxon Range Zone) نامیده می‌شود، اغلب واحدهای بایواستراتیگرافی شامل بیش از دو گونه و یا جنس سنگواره در یک زمان هستند. به این گونه بایوزونها ، زون مجموعه (Assemblage Zones) گویند. این نوع بایوزونها دقت خوبی جهت انطباق دارند.

سایر تقسیمات چینه شناسی

از سال 1987 کمیته جهانی چینه شناسی تقسیمات جدید دیگری را که سطح زیرین و فوقانی آنها توسط نوعی دگرشیبی مشخص گردد، معرفی نمود. این واحدها شامل سنگهایی می‌شوند که سطح زیرین و فوقانی آنها توسط نوعی دگرشیبی مشخص گردد. این واحدها ممکن است شامل سنگها و فسیلهایی از سنین مختلف باشند. به این واحدها سینتم (Syntem) گفته می‌شود.

اخیرا بعضی چینه شناسان عقیده دارند که از تغییرات سطح دریاها در مقیاس جهانی می‌توان به عنوان مبنای جدیدی جهت انطباق بین قاره‌ای استفاده کرد. نوع دیگری از واحدهای چینه شناسی که بر مبنای وضعیت مغناطیسی موجود نامگذاری شده است، واحد مغناطیسی می‌باشد. در این روش تطابق بر اساس دیرینه مغناطیس سنگها انجام می‌گیرد. تقسیمات دیگری بر مبنای فسیل خاکها ، تجمع دگرشیبی‌ها برای سنگهای فاقد لایه بندی (مثل سنگهای دگرگونی درجه بالا) و سنگهای آذرین به نام واحدهای لیتودمیک (Lithodemic Units) مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تقسیمات چندان معمول نیستند.